آرشیو در سفرنامه‌های ایرانی دورۀ قاجار (از ابتدای قاجار تا مشروطه)

واژۀ آرشیو، از جمله کلماتی است که در اثر مراودات ایرانیان با کشورهای اروپائی متداول شد. بنابراین آگاهی از جنبه‌های مختلف طرح آن، اهمیت بسزائی در مطالعات آرشیوی دارد. سفرنامه‌های ایرانی، از جمله منابعی هستند که آگاهی‌های اولیۀ ایرانیان دربارۀ پدیده‌های نوظهور را انعکاس می‌دهند. از این رو، این منابع در بررسی آرشیو نیز شایان توجه هستند. در این مقاله نویسنده می‌کوشد با بررسی سفرنامه‌های ایرانیانی که از ابتدای دورۀ قاجار تا مشروطه به اروپا سفر کرده‌اند و خود به چند دسته تقسیم می‌شوند، نشان دهد آرشیو تا چه حد مورد توجه این سفرنامه‌نویسان بوده است. نکتۀ جالب توجه حاصل از این بررسی بیانگر این است که آرشیو، از نگاه سفرنامه‌نویسان ایرانی دور مانده است. گفتار حاضر، همچنین در صدد طرح این سؤال که چرا آرشیو از نگاه سفرنامه‌نویسان ایرانی - که در دورۀ تاریخی مزبور، عازم کشورهای اروپائی شدند و به توصیف امور بسیاری از آن کشورها پرداختند - مغفول مانده و نیز پاسخ به آن است. به نظر نویسنده، بی‌توجهی به آرشیو، ریشه در شرایط تاریخی ایرانیان و نحوۀ نگرش آنان به مظاهر تمدن کشورهای اروپائی داشت.